تأثیر گیاه پوششی و سیستم‌های مختلف خاک‌ورزی بر خصوصیات فیزیکی خاک و عملکرد سیب‌زمینی

سابقه و هدف: روش‌های صحیح خاک‌ورزی و کاشت گیاهان پوششی از جمله مؤلفه‌های اساسی نظام‌ کشاورزی پایدار هستند که نقش مهمی را در پایداری نظام‌های تولید محصولات کشاورزی ایفا می‌کنند. روش‌های خاک‌ورزی حداقل و بدون خاک‌ورزی که معمولاً بیش از 30 درصد بقایای گیاهی را بر سطح خاک بجای می‌گذارند به منظور کاهش فرسایش خاک، بهبود خصوصیات فیزیکی و بیولوژیکی خاک، بهبود راندمان مصرف و افزایش نفوذ آب کاربرد دارند (10 و 15). بقایای گیاهان پوششی نسبت به شیوه‌های تولید پایدار به ویژه در سیستم‌های خاک‌ورزی حفاظتی مزایای بسیاری دارند (35). از جمله مزایای کشت گیاهان پوششی می‌توان به بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، حفظ رطوبت خاک، افزایش مواد آلی خاک، تعدیل درجه حرارت روزانه خاک، افزایش تنوع زیستی و در نهایت افزایش عملکرد محصولات زراعی اشاره کرد (14 و 37). این پژوهش با هدف، بررسی تأثیر سیستم‌های مختلف خاک‌ورزی و نوع گیاه پوششی بر خصوصیات خاک، عملکرد و اجزای عملکرد سیب‌زمینی، در سال‌زراعی 92-1391 در مزرعه پژوهشی دانشگاه بوعلی‌سینا مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار، اجرا شد. عامل اصلی شامل سه سیستم‌ خاک‌ورزی (خاک‌ورزی متداول، خاک‌ورزی حداقل و بدون خاک‌ورزی) و گیاه پوششی به عنوان عامل فرعی در سه سطح (ماشک، جو و بدون گیاه پوششی (تیمار شاهد)) در کرت‌های فرعی، قرار گرفتند. یافته‌ها: گیاه پوششی جو در زمان برگرداندن بقایای گیاهی به خاک ماده خشک بیشتری نسبت به ماشک تولید کرد به طوری که زیست‌توده جو 21/1 برابر زیست‌توده ماشک بود. نتایج نشان داد که بیشترین ماده آلی خاک (32/1 درصد) در سیستم بدون خاک‌ورزی و با کاشت گیاه پوششی ماشک، مشاهده شد. تیمارهای بدون خاک‌ورزی و خاک‌ورزی حداقل با میانیگن 75/11 درصد رطوبت وزنی، بیشترین رطوبت خاک را داشتند. گیاه پوششی باعث افزایش 26/6 درصدی رطوبت خاک نسبت به شاهد گردید. بیشترین تعداد ساقه در بوته و ارتفاع بوته از سیستم خاک‌ورزی متداول بدست آمد. تعداد ساقه در بوته، ارتفاع بوته و حداکثر شاخص سطح برگ در تیمار گیاه پوششی ماشک به ترتیب 76/24، 58/17 و 79/37 درصد، بیشتر از تیمار شاهد بودند. بیشترین تعداد غده (15/48 غده در مترمربع) در سیستم خاک‌ورزی متداول بدست آمد. کاشت گیاه پوششی توانست تعداد غده را 79/28 درصد نسبت به شاهد افزایش دهد. بیشترین عملکرد غده در تیمار خاک‌ورزی متداول با کاشت گیاه پوششی ماشک و جو به ترتیب به میزان 68/48 و 95/47 تن در هکتار مشاهده شد. نتیجه‌گیری: کاشت گیاهان پوششی موجب بهبود مواد آلی خاک، حفظ رطوبت خاک و افزایش عملکرد غده سیب‌زمینی به ویژه در سیستم‌های خاک‌ورزی حداقل شد.